Ring Caspara – październik 2016

Wreszcie jest jakiś namacalny sukces. Cieszycie się z porozumienia z Daimlerem, który w Jaworze wybuduje fabrykę silników? Pytam, bo jeszcze niedawno wicepremier Morawiecki mówił, że Polska nie może być przystanią dla montowni aut.

Błażej Bogdziewicz: : – Termin „montownia” dobrze opisywał sytuację w latach dziewięćdziesiątych, gdy w Polsce rzeczywiście składano niemal gotowe już samochody, aby uniknąć cła przy ich imporcie. Ale tak od dawna się już nie dzieje. Dobrym tego przykładem jest Volkswagen ze swoją fabryką w Antoninku pod Poznaniem, który niebawem uruchomi też produkcję modelu Crafter w nowo wybudowanej fabryce we Wrześni. To nie są żadne montownie, to normalne fabryki. I nie dotyczy to tylko Volkswagena. W polskich fabrykach produkuje się samochody według dokładnie takiego samego procesu technologicznego, jak w całej Europie. Oczywiście, ten proces jest zupełnie inny niż przed pięćdziesięciu laty, bo dzisiaj żaden koncern motoryzacyjny nie robi wszystkiego sam. Znakomita większość podzespołów jest wykonywana przez kooperantów, którymi nawiasem mówiąc czasem bywają konkurencyjne koncerny motoryzacyjne. Porozumienie w sprawie uruchomienia w Polsce produkcji silników Mercedesa to oczywiście dobra informacja, ale ona jakościowo nie zmienia polskiego przemysłu. Takie inwestycje były w poprzednich latach i dobrze, że są również dzisiaj. Ale nie spodziewajmy się, że to zrewolucjonizuje naszą gospodarkę. Tyle i aż tyle.

Piotr Przedwojski: : – Montownie w Polsce mieliśmy przed naszym przystąpieniem do Unii Europejskiej. W momencie, gdy Polska weszła do Unii, czyli znalazła się we wspólnym obszarze celnym, ich istnienie stało się zbędne. Ale jeśli mówimy o Mercedesie w Jaworze, to pochylmy się nad inwestycjami. Narodowy Bank Polski opublikował właśnie raport, z którego wynika, że w dwóch ostatnich kwartałach wzrost inwestycji krajowych, i to prawie bez względu na formę własności (firm prywatnych, samorządów, spółek z udziałem Skarbu Państwa) mocno wyhamował i spadł poniżej zera (lekko na plusie są tylko prywatne inwestycje). Rosną jedynie zagraniczne inwestycje. Rząd musi się bardzo poważnie zastanowić nad przyczynami tego zjawiska, bo rzecz staje się naprawdę niebezpieczna. Można sobie dekretować wzrost inwestycji, można grozić podwyższaniem kar dla przedsiębiorców, ale z siłami rynku jeszcze nikt nie wygrał. To jest pierwsza rzecz. Druga to wywiad, którego udzielił ostatnio Sebastian Kulczyk, dzisiaj jeden z najbogatszych polskich przedsiębiorców. Kulczyk ogłosił, że zamierza inwestować w Polsce. To bardzo optymistyczna informacja, bo ta opinia będzie miała wpływ na postrzeganie naszego kraju również przez inwestorów zagranicznych. Warto to obserwować.

Zapytałem o inwestycje Daimlera w Jaworze także dlatego, że dzisiaj słowem-kluczem jest innowacyjność polskiej gospodarki. Mówi się o tym nieustannie, roztaczając wizję pięknej i niedalekiej przyszłości. A ja jestem sceptyczny. Wątpię, aby innowacyjność dało się zadekretować w politycznych gabinetach.

Błażej Bogdziewicz: : -Trzeba rozgraniczyć dwie rzeczy. Wszyscy nagle zaczęli piać na temat konieczności zwiększenia nakładów na Badania i Rozwój, przy czym nacisk kładzie się na pierwszą część tej kategorii, czyli na badania. Przedstawiciele rządu zachwycają się tym, jak to będzie wspaniale, gdy jakiś Polak lub grupa Polaków coś wymyśli, opatentuje i zrewolucjonizuje świat. Tylko że biznesu nie robi się na badaniach. Biznes robi się na drugim słowie tego hasła, czyli na rozwoju. Nie chodzi o to, że ktoś coś wymyśli, nawet najbardziej rewolucyjnego. Bo od pomysłu do pieniędzy prowadzi kręta i długa droga. Taki wymyślony produkt ktoś bowiem musi wyprodukować w masowej ilości, zainteresować nim globalnego konsumenta, czyli stworzyć na niego popyt i wreszcie sprzedać. I na tym, a nie na badaniach, dzisiaj się zarabia. Badania są oczywiście bardzo potrzebne, ale nacisk trzeba położyć na rozwój. Rząd może dać wielkie pieniądze na badania, te pieniądze mogą nawet przynieść pozytywne efekty w postaci rewolucyjnych wynalazków, ale z tego jeszcze zbyt wiele dla polskiej gospodarki nie wynika. Problemem jest spowodowanie, aby te wynalazki zostały skomercjalizowane, zachwyciły konsumentów na świecie i skłoniły ich do sięgnięcia do portfela. Żeby tak się stało, potrzebny jest efekt skali. Nie mamy swojego Apple’ a czy Samsunga, który będzie potrafił taki wynalazek wyprodukować i sprzedać.

I długo jeszcze nie będziemy mieli.

Błażej Bogdziewicz: : – Kiedyś możemy się tego doczekać, ale to wymaga czasu. Po prostu mamy w Polsce za mało firm przemysłowych o odpowiedniej skali i pozycji. Przynajmniej takiej, jaką w swojej branży osiągnął Orlen. Aby mieć takie firmy potrzebny jest kapitał, rynek kapitałowy i wreszcie kapitaliści. Nie oszukujmy się, że jeśli państwo zainwestuje w badania podstawowe i pojawią się nowe odkrycia, to pociągnie to polską gospodarkę. Nie pociągnie. Bo jeśli nie będzie odpowiednio dużych firm mogących wykorzystać rezultaty tych badań, to polskie wynalazki będziemy mogli jedynie opatentować i sprzedać zachodnim koncernom. Jakieś pieniądze z tego będą, ale mizerne.

Piotr Przedwojski: : -Istnieje pojęcie, które dobrze ilustruje tę sytuację – sprzężenie zwrotne (to dzięki wdrożeniom można finansować kolejne badania). Trzeba pamiętać, że badania nie generują przychodów. Przeciwnie, one powodują wypływ pieniędzy. Na badaniach się nie zarabia. Zastanawiam się nad efektywnością finansowania badań ze środków publicznych, czyli z kasy państwowej lub unijnej. Słynne granty. Czy ktoś z nas siedzących przy tym stole, w końcu nieźle znających polską giełdę, potrafi wymienić jakąkolwiek spółkę, która osiągnęła sukces dzięki grantom? Ja nie potrafię. Znam za to kilka takich, które osiągnęły sukces właśnie dzięki temu, że grantów nie dostały. Spektakularnym tego przykładem może być CD Projekt, producent „Wiedźmina”. Obecny system finansowania badań wydaje mi się mało efektywny, a prawdziwie ludziom potrzebne wynalazki pojawią się dopiero w momencie, gdy grantów nie będzie, a naukowcy, aby mieć z czego żyć, będą musieli nawiązać współpracę z biznesem. Zastanawiałbym się nie nad dawaniem przez państwo pieniędzy na badania, ale nad poprawieniem mechanizmu (giełda!), który wspomagałby prywatny biznes w absorbowaniu wynalazków i sprzedawaniu ich skomercjalizowanej wersji. Dzisiaj mamy sytuację, w której próbujemy pchać sznurek. Tymczasem sznurka się nie pcha, sznurek się ciągnie.

Błażej Bogdziewicz: : -Masz rację, to jest wszystko postawione na głowie. Załóżmy, że wielki zagraniczny koncern buduje w Polsce laboratorium. Takie z prawdziwego zdarzenia, z dużymi pieniędzmi i zatrudnieniem wybitnych specjalistów. Na dodatek oni dostają na to dofinansowanie. Robią kilka fajnych wynalazków, z których część zostaje „przekuta” w naprawdę hitowe produkty, które podbijają globalny rynek. Tylko co z tego ma polska gospodarka? Pieniądze ze sprzedaży tych produktów zarabia przecież firma, która stworzyła wynalazek. Owszem, rosną nam rzesze naukowców, którzy już jakoś przetarli sobie ścieżki, nauczyli się funkcjonować w takiej strukturze i oni mogą pójść później do polskich firm, ale efekt wydaje mi się niewspółmierny do nakładów i tym bardziej do apetytu, który dzisiaj jest rozbudzany.

Mówisz o tym, że ci naukowcy mogą w przyszłości pójść do polskich firm. Pytanie, czy będzie do kogo? Bo to co się dzieje na Giełdzie Papierów Wartościowych to już chyba trwoga. Tylko w tym roku z parkietu wycofało się siedemnaście firm, trzydzieści kolejnych ten krok rozważa, mamy najmniej debiutów od 2009 roku…

Błażej Bogdziewicz: : -To jest temat na kilka takich dyskusji. Ale powiem, że coraz mniej pieniędzy napływa na rynek akcji i nie jest to tylko przypadłość polskiego parkietu.

To zapytam inaczej. Wyobrażacie sobie kapitalizm bez giełdy?

Błażej Bogdziewicz: : -Przykładem są rynki naszej części świata: słowacki, czeski, czy węgierski. Giełdy tam wprawdzie są, ale odgrywają znikomą rolę. To z kolei powoduje, że te gospodarki są w bardzo dużym stopniu uzależnione od zagranicznego kapitału. Tragedii nie ma, węgierskie obligacje są ostatnio nawet bardziej cenione niż polskie, co jeszcze kilka lat temu było nie do pomyślenia. Ale my, jak wynika z wypowiedzi prominentnych polityków, chcemy przecież budować polski kapitał. Więc…

W Warszawie odbył się niedawno protest przeciwko umowie CETA z Kanadą, pewien spór wokół niego wybuchł nawet w rządzie.

Błażej Bogdziewicz: : -Dla Europy porozumienie z Kanadą jest bardzo ważne jeśli chce się ona utrzymać w głównym nurcie globalizacji. Są dwa ryzyka. Pierwsze pozwala firmom odwoływać się do międzynarodowego arbitrażu, co może ograniczać działalność rządów. Ludzie boją się, że oznacza to prymat ponadnarodowych koncernów nad państwami.

Piotr Przedwojski: : -Kiedyś, jeszcze przed przystąpieniem do Unii Europejskiej, Polska podpisywała dwustronne umowy z poszczególnymi państwami, aby w ten sposób skłonić zachodni kapitał do inwestowania w naszym kraju. W momencie naszego wejścia do UE te umowy właściwie stały się bezprzedmiotowe. Co więcej, wydaje mi się, że one faworyzowały zachodnich inwestorów, którzy mogli się odwoływać do sądów arbitrażowych, a polskie podmioty były tego prawa pozbawione..

Błażej Bogdziewicz: : -Drugie ryzyko to strach przed zalaniem polskiego rynku przez „śmieciową” żywnością z Kanady.

Piotr Przedwojski: : -Dla polskiego rolnictwa prawdziwe zagrożenie tkwi w wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Ten kraj był drugim pod względem wielkości płatnikiem do unijnego budżetu, przekazywał rocznie prawie 14 mld euro. Następni, Francuzi, tylko 6 mld, czyli z górą dwa razy mniej. Dla porównania Polska otrzymywała 9 mld euro (czyli ok. 240 euro na głowę). Już tylko to pokazuje przed jakim problemem wkrótce staną polscy rolnicy. Choć jako ciekawostkę warto podać, że krajem, który otrzymywał najwięcej środków z unijnego budżetu per capita jest bogaty Luksemburg – prawie 10 razy więcej niż my (blisko 2300 euro). Dodam, że Luksemburg mocno odstaje od reszty. Nie tylko u nas trzeba dużo zmienić.